Ultrazvučni pregled stomaka (ultrasonografija abdomena) koristi seza dijagnostiku oboljenja organa smještenih u trbuhu. To je složena pretraga kojoj je cilj prikazati različite abdominalne strukture.

 Složena pretraga

U trbuhu se nalaze parenhimni (mesnati) organi, kao što su jetra, gušterača, slezena, bubrezi i nadbubrežne žlijezde. Osim njih, postoje i šuplji organi probavnog ssistema: želudac, dvanaestopalačno, tanko i debelo crijevo.

Tu su još žučni sistem (žučni vodovi u jetri i izvan nje, žučna kesa) i mokraćni sistem (bubrežne čašice, nakapnice, mokraćovodi, mokraćni mjehur). U zdjelici su također smještene genitalne strukture- prostata i seminalne vezikule kod muškaraca, odnosno maternica i jajnici kod žena.

Tu su još i magistralne (glavne) krvne žile, kao što su aorta, donja šuplja vena, zdjelične arterije i vene, bubrežne arterije i vene, crijevne arterije i vene te sistem vene porte koja hranjivi sadržaj resorbiran iz crijeva vodi u jetru, radi biokemijske obrade.

Neki od navedenih organa nalaze se u samoj trbušnoj šupljini, a drugi su dijelom ili u potpunosti "usađeni" u stražnji zid abdomena.

S obzirom na brojnost i složenost ovih struktura, rutinska pretraga abdomena ultrazvukom svodi se na pregled organa tzv. gornjeg abdomena - jetre, žučnog sistema, gušterače, slezene, bubrega, nadbubrežnih žlijezda, retroperitonealnih krvnih žila i vene porte.

 Priprema za preglrd 

1. HRANA - Prije ultrazvučne pretrage abdomena bitno je da se pacijent drži propisanog režima dijete zasnovanog na hrani koja ne nadima (palenta, dvopek, kuhano meso i slično), jer uzimanje nadimajuće hrane (voće, povrće, gazirani sokovi) izaziva nakupljanje zraka u crijevima te širenje želuca i crijeva, što onemogućuje kvalitetan pregled.

2. DEBLJINA -Teže je pregledati deblje bolesnike, s obzirom na to da ultrazvučni snop mora "proći" kroz obilne naslage masti, pri čemu se u znatnoj mjeri rasprši prije nego što stigne do organa koji se želi prikazati.

3. SARADNJA - Vrlo je bitno da pacijent sarađuje s liječnikom za vrijeme pretrage, odnosno da zauzme traženi položaj ili zadrži dah kad se to od njega zatraži. Velik problem pri pregledu stvaraju nepokretni pacijenti i pacijenti bez svijesti.

Dijagnostičke mogućnosti

Složenost anatomije abdominalnih struktura čini ultrazvuk abdomena zahtjevnom pretragom, koja traži umješnost liječnika ultrasoničara.

- Kad je riječ o bolestima jetre, ultrazvukom se mogu prikazati:

* difuzno jetreno oštećenje - oboljenja jetre koja zahvaćaju organ u cijelosti (masna infiltracija, hepatitis, ciroza i druge bolesti),

* žarišna oštećenja jetre - često se vide manji tumori (npr. dobroćudni hemangiomi), ali i metastaze tumora drugih abdominalnih organa, kao i tumori jetre (npr. hepatocelularni karcinom, hepatoblastom kod djece ili kolangiokarcinom, tj. tumor žučnih vodova u jetri).

Postoji i cijeli niz drugih bolesti jetre koje se mogu više ili manje uspješno prikazati ultrazvukom, ali tada su često potrebne i dopunske, komplementarne pretrage, kao što su CT, magnetska rezonancija i invazivne pretrage.

- Što se tiče žučnih vodova

* ultrazvuk je najkorisniji u otkrivanju žučnih kamenaca u žučnom mjehuru.

* Otkrivanje kamenaca u samim žučnim vodovima manje je precizno, ali se zato jasno vidi proširenje žučnih vodova zbog njihove blokade kamencem ili tumorom.

* Ultrazvuk kvalitetno dijagnosticira postojanje upale ili malignih tumora žučne kese, a mogu se vidjeti i manji dobroćudni tumori ili naslage u žučnoj kesi.

- Kod gušterače, koja se često otežano prikazuje zbog nadutosti crijeva, ultrazvučno se mogu otkriti:

* natečena, upalno promijenjena gušterača (akutni pankreatitis),

* znakovi hronične upale,

* tumori,

*proširenje gušteračnih vodova iz različitih razloga (npr. zbog blokade tumorom).

Neke manje tumore gušterače, kao što su početni stadiji raka gušterače ili inzulinomi i gastrinomi, ultrazvuk neće tako kvalitetno prikazati, pa je u takvim slučajevima bitno napraviti CT uz upotrebu kontrastnog sredstva ili magnetsku rezonanciju.

- Kod slezene se često vidi

* uvećanje slezene, najčešće zbog ciroze jetre ili nekih infektivnih ili krvnih bolesti,

* mogu se vidjeti i metastaze tumora (npr. melanoma),

* infiltracija limfoma i slično.

* Manja dodatna slezena također je relativno čest nalaz.

- Ultrazvučnim pregledom bubrega mogu se prilično dobro prikazati:

* bubrežni kamenci i bubrežne ciste.

*Prikaz bubrežnih tumora često zahtijeva vještinu ultrasoničara, budući da su relativno česti lažno pozitivni ili lažno negativni nalazi. Od malignih bubrežnih tumora kod odraslih najčešći je adenokarcinom bubrega (hipernefrom), a kod djece nefroblastom (Wilmsov tumor).

* U bubrezima su mogući i benigni tumori, kao što je angiomiolipom.

Osim navedenoga, ultrazukom se dobro prikazuju i tzv. zastojne uropatije, dakle proširenja kanalnog sustava bubrega uzrokovana blokadom u otjecanju mokraće, npr. zbog kamenaca ili tumora u mokraćovodu ili mokraćnom mjehuru.

U bubrezima su česte i prirođene anomalije i varijacije (npr. potkovasti bubreg), koje se često otkriju ultrazvukom.

- Ultrazvučni prikaz nadbubrežnih žlijezda ne uspijeva uvijek, osobito lijeve nadbubrežne žlijezde, ali mogu se vidjeti veći tumori, kao adenomi, karcinomi, feokromocitomi, neuroblastomi i drugi.

 Bezbolan i jeftin pregled

Kod starijih osoba, prije svega onih koje imaju visoki krvni pritisak, dobro je pogledati i abdominalnu aortu, ne bi li se utvrdilo eventualno postojanje aneurizme (proširenja), jer aneurizme šire od 5 cm prijete puknućem, pa je takve pacijente nužno operirati ili im ugraditi unutarnji pokriveni stent (potporanj).

Ultrazvukom se mogu prikazati i upalna stanja, kao što su apscesi u abdomenu (mogući nakon operativnih zahvata), ali i uzroci tzv. akutnog abdomena (npr. Upala slijepog crijeva ili upala žučnog mjehura).

Kod djece, ultrazvuk je koristan i u dijagnostici hipertrofične stenoze pilorusa, bolesti koja uzrokuje mlazno povraćanje pojedene hrane.

Dijagnostička vrijednost ovog pregleda može u značajnoj mjeri zavisiti od kvaliteta ultrazvučnog aparata i iskustva liječnika. Ultrazvučni pregled je neinvazivan, bezbolan i relativno jeftin pa se, bez ikakve štete po bolesnika, može ponavljati više puta.

Zbog neinvazivnosti i pouzdanosti u dijagnostici velikog broja oboljenja, ultrasonografija abdomena danas se smatra idealnom metodom za skrining preglede pacijenata, pa bi ovaj pregled trebao biti sastavni dio jednogodišnjih sistematskih pregleda.

Dopunske pretrage

Moguće su, naravno, i dopunske pretrage, kao što je pregled protoka kroz krvne žile abdomena upotrebom obojenog te pulsnog doplera (što zahtijeva posebnu educiranost i vještinu liječnika koji pretragu izvodi) te uvid u zdjelične strukture, koji je uglavnom orijentacijski, s obzirom na to da u tom području bolji prikaz daju ginekološki, transvaginalni i transrektalni ultrazvuk.

Endoskopski ultrazvuk

Uvid u šuplje organe probavnog kanala također je znatno ograničen, prije svega zbog prisustva zraka i sadržaja u cijevima, od kojih se ultrazvučni snop znatno reflektira, bez mogućnosti dubljeg uvida. Zato se za pregled navedenih organa koristi i endoskopski ultrazvuk, pri čemu se ultrazvučna sonda postavi direktno u unutrašnjost organa da bi se pregledale stijenke i okolne strukture.

 Zahvati u trbuhu

Uz pomoć ultrazvuka mogu se izvoditi i različiti intervencijski zahvati u abdomenu: drenaža apscesa, dijagnostička biopsija jetre, bubrega i gušterače, postavljanje nefrostome, biopsija prostate i drugo.